Do nagrania dzisiejszego odcinka zainspirowałem się sam. No prawie… Przez przypadek wyświetliła mi się moja własna rolka będąca wycinkiem mojego wywiadu u Adriana Gorzyckiego w przygodach przedsiębiorców. W tej historii opowiadałem przypadek w którym doszło do wypadku na linii, której byliśmy producentem i integratorem. W wyniku tego wypadku, pracownik stracił kawałek palca. Nic przyjemnego. W sprawę zaangażowany był nawet prokurator. Prokurator ten z kolei zarządał dokumentów dotyczących linii, w tym szczególnie tych związanych z jej bezpieczeństwem. Szczęśliwie wszystkie wymogi były spełnione a wypadek okazał się efektem celowego i skrajnie nieodpowiedzialnego omijania zastosowanych przez nas zabezpieczeń. Autorem tych działań okazała się sama ofiara wypadku.
Uszczerbek na zdrowi tej osoby można zakwalifikować jako drobny choć umówmy się – kto z nas chciałby się pożegnać z kawałkiem palca. Z punktu widzenia właściciela fabryki ważne jest oczywiście i przede wszystkim to, że nie stało się nic poważniejszego. W drugiej jednak kolejności to, że wszystkie wymogi formalne były spełnione. Na szczęście.
W tym odcinku chciałem się skupić właśnie na tym.
Jakie są podstawowe wymogi bezpieczeństwa dotyczące maszyn, linii czy systemów zrobotyzowanych?
Jakie w Polsce obowiązują akty prawne regulujące kwestie bezpieczeństwa tego typu maszyn
Jakie są obowiązki oraz konsekwencje nie wywiązania się z nich po stronie producenta oraz użytkownika?
I wreszcie… jaka jest procedura postępowania w następstwie wypadku?
O tym wszystkim postaram się dziś opowiedzieć choć oczywiście nie wchodząc w najdrobniejsze szczegóły bo nie starczyłoby nam na to nawet kilku odcinków.
Podstawowe wymogi bezpieczeństwa, które musi spełniać każda maszyna lub stanowisko zrobotyzowane, obejmują:
Zgodność z Normami i Przepisami: Maszyny muszą być zgodne z lokalnymi i międzynarodowymi normami i przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa, takimi jak np. normy ISO czy dyrektywy UE. I nie obowiązuje tu równanie. Jedna maszyna=jednak norma. Każda maszyna musi spełniać wszystkie normy mające do niej zastosowanie. To już kolei ocenia autor lub konstruktor z automatykiem.
Ocena Ryzyka: Należy przeprowadzić ocenę ryzyka, aby zidentyfikować potencjalne zagrożenia związane z użytkowaniem maszyny i podjąć środki w celu ich minimalizacji. O tym jak to robić można by nagrać kolejny odcinek ale najprościej rzecz ujmując wynika takiej analizy jest efektem mnożenia liczby możliwych zdarzeń niebezpiecznych x możliwa częstotliwość ich wystąpienia x potencjalne niebezpieczeństwo w następstwie wystąpienia takiej sytuacji. Ta sam sytuacja może być uznana za akceptowalną gdy dochodzi do niej skrajnie rzadko i kategorycznie niedopuszczalną gdy jest jedną z podstawowych czynności obsługi maszyny.
Zabezpieczenia i Ochrony: Maszyny powinny być wyposażone w odpowiednie zabezpieczenia, takie jak osłony, bariery, systemy awaryjnego zatrzymania, aby zapobiegać wypadkom. Co jest oczywiście następstwem wcześniej wspomnianej oceny ryzyka.
Systemy Kontroli i Interfejsy Użytkownika: Systemy kontroli maszyny powinny być intuicyjne i bezpieczne w użyciu, z jasnymi interfejsami użytkownika i sygnalizacją. Zawsze zmniejsza to ryzyko pomyłki i awarii.
Instrukcje i Oznakowanie: Maszyny muszą być wyposażone w czytelne instrukcje obsługi i oznakowanie, w tym ostrzeżenia i informacje dotyczące bezpiecznego użytkowania. Na temat samych tylko piktogramów i ich zastosowania istnieją osobne normy i wytyczne.
Szkolenia i Instruktaże: Osoby obsługujące maszyny muszą być odpowiednio przeszkolone w zakresie ich bezpiecznej obsługi, konserwacji i reagowania w sytuacjach awaryjnych. Dlatego każdy odbiór maszyny kończy się nie tylko szkoleniem operatorów ale też działów utrzymania ruchu w zakresie wszystkiego co niezbędne do obsługi danego urządzenia.
Konserwacja i Inspekcje: Regularna konserwacja i inspekcje techniczne maszyn są niezbędne do utrzymania ich w dobrym stanie technicznym i zapewnienia bezpieczeństwa. Jest to narzucone użytkownikowi i regulowane przez instrukcje i dokumentacje techniczną urządzenia.
Ergonomia i Ochrona Pracowników: Projekt maszyny powinien uwzględniać ergonomię pracy, minimalizując ryzyko przeciążeń i urazów związanych z długotrwałą obsługą. Oczywiste. Im człowiek mniej zmęczony tym trudniej o wypadek.
Zapobieganie Awaryjnemu Uruchomieniu: Systemy maszyn powinny zapobiegać przypadkowemu lub nieautoryzowanemu uruchomieniu. Przykładem takiego zabezpieczenia są np. Zamki LOTO,
Integracja z Systemami Bezpieczeństwa: W przypadku zautomatyzowanych lub zrobotyzowanych stanowisk, ważne jest, aby systemy te były zintegrowane z ogólnymi systemami bezpieczeństwa zakładu pracy w tym także maszyn i linii współpracujących.
Te wymogi mają na celu zapewnienie, że maszyny i stanowiska zrobotyzowane są bezpieczne w użytkowaniu i nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia i życia użytkowników oraz osób znajdujących się w ich otoczeniu.
Zobaczmy zatem co na to prawo.
W polskim prawie przepisy dotyczące bezpieczeństwa maszyn i urządzeń, w tym robotów przemysłowych, znajdują się głównie w następujących aktach prawnych:
Ustawa o wyrobach medycznych (Dz.U. 2020 poz. 1868): Dotyczy to przede wszystkim wyrobów medycznych, ale zawiera ogólne zasady dotyczące bezpieczeństwa i zgodności wyrobów.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa maszyn i urządzeń: Określa szczegółowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze maszyn i urządzeń.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie wymagań technicznych dla maszyn: Zawiera przepisy dotyczące wymagań, jakie muszą spełniać maszyny wprowadzane na rynek polski, w tym zasady oceny zgodności, oznakowania CE i procedury certyfikacji.
Kodeks pracy (Dz.U. 1998 nr 21 poz. 94 z późn. zm.): Zawiera ogólne przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym obowiązki pracodawców w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy.
Ustawa o systemie oceny zgodności (Dz.U. 2002 nr 166 poz. 1360): Reguluje kwestie związane z oceną zgodności wyrobów z normami i wymaganiami bezpieczeństwa.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 w sprawie środków ochrony indywidualnej: Ma zastosowanie do środków ochrony osobistej, które mogą być stosowane w środowisku pracy z maszynami.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008: Ustala wymagania dotyczące akredytacji i nadzoru rynku związane z wprowadzaniem produktów na rynek.
Ponadto, ważne są również różnego rodzaju normy i standardy techniczne, wymienione już przeze mnie wcześniej, zarówno krajowe (np. Polskie Normy), jak i międzynarodowe (np. normy ISO), które choć nie są bezpośrednio częścią prawa, często są odnoszone w przepisach jako standardy określające szczegółowe wymagania techniczne. Przepisy te mają na celu zapewnienie, że wszystkie maszyny i urządzenia produkowane lub używane w Polsce spełniają najwyższe standardy bezpieczeństwa, a ich użytkowanie nie stwarza zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi.
Nasuwa się tu zatem pytanie Jaka jest różnica między ww. przepisami prawa, a normami ISO? Czy za niestosowanie się do norm ISO na terenie Polski grożą kary?
Normy ISO (ISO czyli Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna) i przepisy prawa to dwa różne systemy regulacji, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa i jakości w różnych dziedzinach, w tym w obszarze maszyn i urządzeń. Oto kluczowe różnice między nimi:
Normy ISO są międzynarodowymi standardami technicznymi opracowywanymi przez ekspertów z różnych krajów. Mają one charakter dobrowolnych wytycznych i zaleceń dotyczących najlepszych praktyk w danej dziedzinie. Obejmują szeroki zakres tematów, od jakości produktu, przez zarządzanie środowiskowe, po bezpieczeństwo informacji. Przyjęcie i stosowanie norm ISO przez organizacje jest dobrowolne, chyba że określone przepisy prawa wyraźnie wymagają przestrzegania określonej normy ISO.
Organizacje mogą uzyskać certyfikat zgodności z określoną normą ISO, co jest dowodem na stosowanie najlepszych praktyk, ale nie jest wymagane prawnie.
Co się tyczy z kolei przepisów prawa:
Przepisy prawa są obowiązkowymi regulacjami ustanowionymi przez organy ustawodawcze (np. parlament) i mają moc prawną. Obejmują szeroki zakres obowiązków i wymagań w różnych aspektach życia społecznego i gospodarczego, w tym bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy.
Przestrzeganie przepisów prawa jest obowiązkowe. Nieprzestrzeganie może skutkować karami, takimi jak grzywny, kary administracyjne lub nawet odpowiedzialność karną.
Egzekwowanie przestrzegania przepisów prawa odbywa się przez organy państwowe, takie jak inspekcje pracy, sądy, itp.
W Polsce niestosowanie się do norm ISO samo w sobie zazwyczaj nie pociąga za sobą bezpośrednich kar prawnych, chyba że konkretne przepisy prawa wyraźnie wymagają przestrzegania określonej normy ISO. Sytuacja taka może się pojawić np. W bardzo specyficznych branżach regulowanych tj. Np. Produkcja wyrobów medycznych choć osobiście nie słyszałem o sytuacji w której stosowanie norm ISO jest wymagane prawem. W praktyce nieprzestrzeganie norm ISO, zwłaszcza tych dotyczących bezpieczeństwa i jakości, może prowadzić do sytuacji, gdzie produkt lub usługa nie spełnia obowiązujących wymagań prawnych, co z kolei może skutkować karami. Dodatkowo, w niektórych branżach, jak np. medyczna czy motoryzacyjna, przestrzeganie określonych norm ISO może być nieoficjalnym wymogiem rynkowym, a ich nieprzestrzeganie może wpłynąć negatywnie na reputację firmy i jej pozycję na rynku.
Zatem jakie wymogi nakładane są na producenta a jakie na użytkownika końcowego/nabywcę urządzenia lub stacji zrobotyzowanej?
Tak jak w przypadku norm ISO i zakładając to co już powiedziałem wcześniej, tu pokusiłbym się raczej o coś na kształt listy dobrych standardów.
Dla Producenta są to oczywiście:
- Zgodność z Normami i Przepisami
- Wykonanie oceny ryzyka
- wykonanie i dostarczenie użytkownikowi aktualnych instrukcji oraz dokumentacji
- Integracja odpowiednich systemów zabezpieczeń, takich jak osłony, bariery optyczne czy awaryjne przyciski zatrzymania
- Oferowanie szkoleń dotyczących bezpiecznej obsługi oraz zapewnienie wsparcia technicznego.
Dla Użytkownika Końcowego możnaby tu wymienić.
- Zapewnienie, że wszystkie operacje są przeprowadzane zgodnie z instrukcjami producenta oraz obowiązującymi normami.
- Prowadzenie regularnych szkoleń z zakresu bezpiecznej obsługi i konserwacji maszyn.
- Regularne przeglądy techniczne i konserwacja maszyn, aby upewnić się, że wszystkie systemy bezpieczeństwa działają poprawnie.
- Wdrożenie procedur awaryjnych i planów reagowania na nieprzewidziane sytuacje.
- Informowanie producenta o wszelkich wykrytych problemach lub zagrożeniach związanych z bezpieczeństwem maszyn.
Możemy tu też wymienić wspólne Odpowiedzialności taki jak:
- Konieczna współpraca między producentem a użytkownikiem końcowym jest kluczowa dla zapewnienia ciągłej poprawy bezpieczeństwa.
- Oraz Utrzymywanie maszyn w aktualnym stanie technicznym, w tym aktualizacje oprogramowania i sprzętu.
Konieczne jest bycie świadomym tego, że zarówno producent, jak i użytkownik końcowy muszą ściśle współpracować, aby zapewnić najwyższy poziom bezpieczeństwa w pracy z maszynami i stanowiskami zrobotyzowanymi. Konsekwencje niestosowania się do wymogów bezpieczeństwa zarówno na etapie projektowania jak i użytkowania urządzenia wydają się względnie podobne dla obu grup.
Kary za niespełnienie wymogów dotyczących bezpieczeństwa maszyn i stanowisk zrobotyzowanych mogą się różnić w zależności od przepisów obowiązujących w danym kraju (jeśli np. Maszyna działała na rynku innym niż Polski). Mogą one jednak obejmować:
Kary Finansowe: Grzywny mogą być nałożone zarówno na producentów, jak i użytkowników końcowych za niespełnienie norm bezpieczeństwa. Wysokość tych kar może być znaczna i zależy od skali naruszenia i potencjalnego zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników.
Zawieszenie lub Zakaz Sprzedaży: W przypadku wykrycia poważnych uchybień, urządzenia mogą być wycofane z rynku, a ich dalsza sprzedaż może zostać zawieszona lub całkowicie zakazana.
Odpowiedzialność Cywilna: Producent lub użytkownik końcowy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej w przypadku wypadków spowodowanych niespełnieniem norm bezpieczeństwa, co może prowadzić do konieczności wypłaty odszkodowań.
Odpowiedzialność Karną: W skrajnych przypadkach, szczególnie gdy niedbalstwo prowadzi do poważnych wypadków lub śmierci, mogą zostać wyciągnięte konsekwencje karne wobec osób odpowiedzialnych za naruszenie przepisów.
Zakaz Wykonywania Działalności: W przypadku ciągłego ignorowania norm bezpieczeństwa, władze mogą nałożyć zakaz prowadzenia działalności na przedsiębiorstwo.
Reputacyjne Konsekwencje: Odrębną, ale chyba wcale niewiele mniej istotną, kategorią konsekwencji są te związane z wizerunkiem firmy. Naruszenie przepisów bezpieczeństwa może negatywnie wpłynąć na reputację firmy, prowadząc do utraty zaufania klientów i partnerów biznesowych.
Jak to zatem wygląda Polsce, gdy dojdzie już do wypadku?
Procedura postępowania organów państwowych w Polsce w przypadku wypadku przy pracy, np. z udziałem robota przemysłowego jest zgodna z ogólnymi zasadami postępowania w przypadkach wypadków przy pracy. Oto kluczowe kroki tej procedury:
Pierwsza Pomoc i Zabezpieczenie Miejsca Wypadku: Pamiętajmy aby od tego ZAWSZE zacząć. Chodzi w końcu o ludzkie życie. Bezpośrednio po wypadku należy udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym i zabezpieczyć miejsce wypadku, aby zapobiec dalszym szkodom. Następnie…
Powiadomienie odpowiednich służb: Należy niezwłocznie powiadomić odpowiednie służby ratownicze (np. pogotowie ratunkowe, straż pożarną) oraz organy inspekcji pracy – w Polsce jest to Państwowa Inspekcja Pracy (PIP).
Dokumentacja wypadku: Pracodawca ma obowiązek sporządzić protokół z wypadku, w którym dokładnie opisuje jego okoliczności, uczestników, świadków oraz ewentualne skutki.
Badanie przyczyn wypadku: Inspektorzy PIP przeprowadzają szczegółowe badanie miejsca i okoliczności wypadku. Badają oni stan techniczny robota, warunki pracy, przestrzeganie procedur bezpieczeństwa oraz kwalifikacje i szkolenie personelu.
Wyciąganie wniosków i nałożenie sankcji: Na podstawie zebranych dowodów inspektorzy mogą wyciągnąć wnioski dotyczące przyczyn wypadku i, w razie stwierdzenia naruszeń, nałożyć na pracodawcę odpowiednie sankcje, takie jak kary finansowe, nakazy poprawy warunków pracy, a w skrajnych przypadkach zawieszenie działalności.
Działania prewencyjne: Po wypadku zaleca się przeprowadzenie analizy ryzyka i wdrożenie dodatkowych środków prewencyjnych, aby zapobiec podobnym zdarzeniom w przyszłości.
Sprawa może być skierowana do sądu: W przypadkach poważnych naruszeń lub gdy wypadek skutkuje śmiercią lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu, sprawa może zostać skierowana do sądu.
Dlatego tak ważne jest, aby pracodawcy przestrzegali obowiązujących przepisów bezpieczeństwa pracy i regularnie szkolili pracowników w zakresie bezpiecznej obsługi robotów oraz innych maszyn. Zapobieganie wypadkom jest ostatecznie najskuteczniejszą strategią dla ochrony zdrowia i życia pracowników.
I to tyle na dziś.
Czy po tym co dziś powiedziałem dalej chcecie zdecydować się na „garażowca” bez doświadczenie z zamysłem, że „jakoś to będzie”. Mam nadzieję, że w dzisiejszym, znowu dłuższym odcinku, pokazałem Wam wystarczająco dużo konkretnych wymogów i konsekwencji ich niespełnienia by wiedzieć na czym nie oszczędzać i czego oczekiwać od dostawcy.
Jeśli się Wam podobało to wiecie co zrobić. Zostawcie łapkę w górę i zasubskrybujcie mój kanał na YT, Spotify czy apple podcasts -gdzie Wam wygodnie i gdzie aktualnie tego słuchacie.
A tymczasem, życzę Wam spokojnego dnia i do usłyszenia za tydzień.
Cześć.
